منافعملی (National Interest) یکی از بنیادی ترین و رایج ترین مفاهیم و واژههای سیاسی کنونی به ویژه در ادبیات مربوط به سیاست خارجی کشورهاست.
این مفهوم از ترکیب دو واژه منافع (Interest) و ملی (National) تشکیل شده است که هر کدام از آنها به نوبه خود از گستردگی معنایی زیادبرخوردار هستند. این امر از جهاتی باعث ابهام در مفهوم منافع ملی گردیدهاست. با این وجود منافع ملی آن دسته از منافعی تلقی می شوند که دولتها بهعنوان یک مجموعه و به نمایندگی از ملت هایشان در روابط خود با سایر کشورهادر پی تحقق آن می باشند.
اگرچه در عصر کنونی واژه منافع ملی و توجه به آن جزو الفبای سیاست خارجیو نظام دیپلماسی کشورها محسوب می شود اما سابقه کاربرد این مفهوم به عنواناصول راهنمایی روابط دیپلماتیک کشورها به مراحل اولیه تحول دولت مدرن درقرون شانزدهم و هفدهم میلادی بازمی گردد.
این مفهوم در قرن هجدهم بروز بیشتری یافت و در قرن نوزدهم تحت تاثیر جنگهای ناپلئونی عینیت بیشتری را شاهد بود. در دهه های اولیه قرن بیستم نیزبا گسترش ادبیات مرتبط با این امر تلاش زیادی برای تمایز بین منافع عمومیکه به سیاست های داخلی دولتها اشاره دارد با منافع ملی که راهنمای آنها درروابط خارجی شان است صورت گرفت.
مفهوم منافع ملی در سیاست خارجی کشورها در دوران پس از جنگ جهانی دوم وتحت تاثیر آموزه های مکتب واقعگرایی مورد توجه شدید واقع شد. در این دورانهانس جی مورگانتا یکی از بزرگترین نظریه پردازان روابط بین الملل، نظریهواقعگرایی سیاست های بین المللی را بر مبنای مفهوم منافع ملی بنا نهاد. مورگانتا منافع ملی را آن دسته از منافعی تلقی می کند که دولتها در یکبرهه زمانی خاص و در پرتو شرایط سیاسی و فرهنگی و اقتصادی سیاست خارجی خودرا بر مبنای آن تنظیم می کنند و در روابط خود با سایر کشورها در پی تحقق آنهستند.
اگر چه هر ملت متشکل از تک تک شهروندان خود است اما منافع ملی حاصل جمعمنافع کلیه شهروندان یک کشور که همچون تخم مرغ های جداگانه در کنار هم دریک سبد گذاشته شده اند نیست. منافع ملی کشورها اگرچه در کل منافع عمومیجامعه و کشور را مد نظر قرار داده اما از سوی دیگر با نوع نظام سیاسی حاکمنیز مرتبط است.
در نظام بین الملل کشورهای با نظام‌های سیاسی مختلف اهداف متفاوتی دارندکه تحقق این اهداف نیز نیازمند شیوه های مختلف سیاست خارجی می باشد. البتهبسیاری از جمله مورگانتا و طرفداران مکتب واقعگرایی در سیاست بین المللمعتقدند که مفهوم منافع ملی از عینیت برخوردار است و برای تمامی کشورها صرفنظر از ارزشهای مطلوب آنها یکسان می باشد.
در این دیدگاه مفهوم منافع بر پایه مفهوم قدرت تعریف می شود که بر مبنایآن اهداف سیاست خارجی هر کشور نباید فراتر از قدرت آن کشور تعریف شود؛ چراکه منابع تحقق خواسته های ملی برای کشورها در نظام بین الملل به شدت محدوداست.
با این وجود، جیمز روزنا یکی از بزرگترین نظریه پردازان اخیر روابط بینالملل از این نگرش انتقاد می کند و تاکید دارد که منافع ملی کشورها ریشه درارزشها دارند و در محاسبه قدرت آنها ارزشهای مطلوب آنها نیز دخیل هستند ودر نتیجه کشورهای مختلف اهداف متفاوتی را دنبال می کنند.
سایت اصلی مرکز